Ezbersiz Kelime Türetme

Ezbersiz Kelime Türetme


Aşağıda İngilizceyi orta düzeyde bilenler için yararlı olacağına inandığım ve kitaplarda kolaylıkla bulunamayacak bazı bilgiler yer almaktadır. Bu kullanım kolaylıkları İngilizce gramer sisteminde yer almasına rağmen gerek yerli ve yabancı kitap yazarları gerekse İngilizce öğretmenleri bu konulara fazla değinmezler. Bunların bazılarına aşağıda yer verilmiştir.

* Aşağıdaki kısım "Bir Başka Gözden İngilizce ®" adlı eğitim setinin "Kelime Bilgisi" bölümünden alınmış özet bilgiler içermektedir. Kopyalanması veya alıntı yapılması kesinlikle yasaktır.

Sizlere yararlı olması inancımla,
Erhan SARIOĞLU


Ezberlemeden Mantığı ile Kelime Türetme

Aşağıdaki bilgiler İngilizceyi orta düzeyde bilenler için verilmiştir.

1. Fiillerden isim yapma swimming pool yüzme havuzu
2. Fiillerden sıfat yapma broken heart kırık kalp
3. Sıfatlardan fiil yapma to get fat şişmanlamak

Burada yer alan bilgilerin amacı İngilizce eğitimi alanların yıllarca ayrı ayrı ezberlemek zorunda kaldıkları ama aslında tek bir mantık ve sadelikle zaten farkında olmadan bildikleri bazı gerçeklerin hiçte sanıldıkları kadar ürkütücü olmadıklarını göstermektedir.
Her gün kullandığımız,

kızarmış tavuk fried chicken
kırık sandalye broken chair
oturma odası living room
yüzme havuzu swimming pool

gibi kelimeler teker teker ezberlenmek yerine orijinal fiilleri sayesinde türetilirler. Bu sayede yüzlerce yeni kelimeye hiç bir çaba harcamadan ve en önemlisi ezberlemeden ulaşırız.

Eğer sözlükte kırık sıfatını aramak istersek karşımıza " broken " kelimesi çıkar ve bizde sanki onu özel bir kelimeymiş gibi algılarız oysa farkında olmadan zaten o kullanımı biliyoruzdur ama böyle bir yapının ne olduğu ve nasıl ortaya çıkabileceğini bilmediğimizden de zaten bildiklerimizi tekrar ezberlemek gibi bir tutuma gireriz.

Ving Yapısının İsim Olarak Kullanımı

Her fiilin tek başına Ving hali fiilin eylem özelliğini kaybettirerek onu fiilden türeyen bir isim haline sokar ve orijinal bir isim gibi Türkçeleşir. Bu kullanım özelliği yüzlerce yeni kelimeyi bize hiç çaba harcamadan otomatikman bilme yeteneği katar. Aşağıda yer alan tamlamaları dikkatlice inceleyerek aynı mantığa varmaya çalışın.

Dancing school dans okulu
Finishing line bitiş çizgisi
Freezing point donma noktası
Living room oturma odası

Ving yapılı isim farklı kelime ile birleşip yeni anlamlı başka bir tamlama ortaya çıkarabilir. Bu durum genellikle Ving yapısının ikinci kısım olması ile elde edilir.

Air-conditioning klima
Body-building vücut gelittirme
Central heating merkezi ısıtma
Dry cleaning kuru temizleme

1. Copper mining is indispensable to the economy of that region.
Bakır madenciliği o bölgenin ekonomisi için vazgeçilmezdir.

2. Smoking is a terrible habit.
Sigara içmek kötü bir alışkanlıktır.

3. Playing tennis in Turkey is very expensive.
Türkiye’de tennis oynamak çok pahalıdır.

4. Swimming is a good sport.
Yüzme iyi bir spordur.

V3 Yapısının Sıfat Olarak Kullanımı

Fiillerin tek başına V3 hali, o fiilin eylem özelliğini kaybettirerek onu fiilden türeyen bir sıfat haline sokar ve orijinal bir sıfat gibi Türkçeleşir. Bu kullanım özelliği bize yüzlerce yeni kelimeyi hiç çaba harcamadan otomatikman bilme yeteneği katar.

Fiillerin üç hali vardır. Daha evvel isimlerin “ çoğul yapılma kurallarında “ da incelendiği gibi isimler - sıfatlar ve fiiller düzenli ( belirli bir kurala göre türetebilen ) ve düzensiz ( belirli bir kurala göre türetilemeyip ayrı ayrı bilinmek zorunda olunan) yapıda karşımıza çıkarlar. Fiillerin üç hali düzenli fiillerde sonlarına ed eki almalarıyla düzensiz fiillerde ise ayrı ayrı bilinmek suretiyle kullanılırlar. Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz.

break broke broken
steal stole stolen
marry married married
1. hal 2. hal 3. Hal

Şimdi fiillerin eylem anlamları bir kenara bırakılarak onların sıfat anlamları incelenirse,

to break kırmak to be broken kırık
to steal çalmak to be stolen çalıntı
to marry evlenmek to be married evli
to fry kızartmak to be fried kızarmış

1. He is married to an American.
Bir Amerika’lı ile evli

2. It is illegal to buy a stolen ring.
Çalıntı bir yüzük almak kanun dışıdır

3. It is forbidden to park here.
Buraya park etmek yasak

Sıfatlardan Fiil Yapılması

Bilindiği gibi sıfatların çekim alması sadece “ to be “ cümlelerinde gerçekleşebilmektedir. Yani bir eylem gibi ele alınıp çekimlenemezler.

I am fat şişmanım
I was fat şişmandım

Oysa Türkçe Gramerinde karşımıza sıfatlardan türeyerek eyleme dönüşen ve bunun sonucunda eylem cümlelerinde kullanılan bir çok kelime çıkar.

şişman olmak şişmanlamak
Kızgın olmak kızmak
Sıcak olmak ısınmak
Pahalı olmak pahalılaşmak

Aynı durum İngilizce Gramerinde de karşımıza çıkarak aynen Türkçede olduğu gibi sıfatlar fiil yapısında kullanılabilirler. Bir sıfatı fiilleştirmek için önüne “ get “ getirilir ve sıfatlar artık oluş cümleleri yerine sıfat özelliklerini bir kenara bırakarak eylem cümlelerinde çekim alırlar. Aşağıdaki örneklerde sıfatların nasıl fiil haline geldiklerini dikkatlice inceleyin.

to be fat şişman olmak to get fat şişmanlamak
to be angry kızgın olmak to get angry kızmak
to be hot sıcak olmak to get hot ısınmak
to be dark karanlık olmak to get dark kararmak
to be better daha iyi olmak to get better iyileşmek
to be cold soğuk olmak to get cold soğumak

She wants to get fat.
Şişmanlamak istiyor

I don’t want you to go out after it gets dark.
Hava karardıktan sonra dışarı çıkmanı istemiyorum

Whenever I see him, I get excited.
Her ne zaman onu görsem, heyacanlanıyorum.

Life gets difficult little by little every day .
Hayat her geçen gün zorlaşıyor.